«Bradke mühüm mesajlar getirib»
05/11/2009 18:08:00 Üç nöqte
Razi Nurullayev: «Hami başa düşdü ki, Türkiye vedlerinde semimidir»
«ABŞ-in Dağliq Qarabağ meselesinin edaletsiz helline qol qoyacağini düşünmürem»
ATET-in Minsk Qrupunun hemsedrleri Yuri Merzlyakov, Bernar Fasye ve ATET-in fealiyyetde olan sedrinin şexsi nümayendesi Anjey Kaspşik Bakiya gelibler. Amerikali hemsedr Robert Bradtke ise artiq üç gündür Azerbaycandadir. Hemsedrler Azerbaycan prezidenti İlham Eliyev, xarici işler naziri Elmar Memmedyarovla görüşler keçirecek, Dağliq Qarabağ münaqişesinin nizamlanma prosesi ile bağli müzakireler aparacaqlar. Vasiteçilerin Azerbaycan prezidentine ermeni hemkari ile yeniden görüşmeyi teklif edeceyi gözlenilir. Nezere alsaq ki, münaqişenin helli istiqametinde cehdler intensivleşib, hemsedrlerin bu defeki gelişi de ehemiyyetli görünür. Demokratik İslahatlar Uğrunda Cemiyyetin hemsedri, politoloq Razi Nurullayevle müsahibemiz bu ve diger meselelerle bağlidir.
– Hemsedrlerin bu defeki gelişinden ne gözlemek olar?
– Kişinyovda Azerbaycan ve Ermenistan prezidentlerinin görüşü zamani da hemsedrler beyanat vermişdiler ki, onlar növbeti görüşü planlaşdirirlar ve bununla bağli regiona sefer edecekler. Bu da hemin proqram çerçivesinde hazirlanmiş görüşdür. Mesele burasindadir ki, artiq hemsedrlerin de daha aktiv fealiyyete başlayacaği gözlenilen idi. Çünki Ermenistan ve Türkiye serheddinin açilmasi ve diplomatik münasibetlerin yaradilmasi, bunun parlamentde tesdiqlenmesi mehz Qarabağ probleminin hellinden keçir. Mene ele gelir ki, önceden ne ABŞ, ne de Avropa dövletleri hesab etmirdi ki, Azerbaycan ve Türkiye ictimaiyyetinden bu meseleyle bağli bu qeder tepki olacaq. Amma mesele ele bir veziyyete çatdi ki, protokollarin imzalanmasinin effektivliyi sual altindadir. Odur ki, hesab edirem artiq hemsedrlerin qarşisinda missiya qoyulub: çox aktiv olaraq meselelere qoşulmaq ve problemin helli variantlarini her iki terefle müzakire edib, razilaşdirmaq. Men hesab edirem ki, artiq müeyyen meseleler de razilaşdirilib. Ermenistan faktiki olaraq beş rayonun boşaldilmasina razidir. Demek, Ermenistan beş rayonu boşaldir, Kelbecer ve Laçin da daxil olmaqla Dağliq Qarabaği özünde saxlayir. Artiq növbeti merhelede onun statusunun müeyyen olunmasina ve yaxud da müsteqil bir dövlet kimi elan olunmasina çalişir. Azerbaycana bu variant serf etmediyine göre meselelerin birbaşa paket halinda helline çalişir. Çünki artiq bütün variantlar stolun üstündedir. Üzde bunu demese de, dese de, Ermenistan faktiki olaraq Dağliq Qarabağin müsteqil bir dövlet kimi taninmasina çalişir. Xüsusen de Türkiye ile melum protokollarin imzalanmasindan sonra Ermenistan bu meseleden Azerbaycana tezyiq kimi istifade etmeye çalişdi. Ermenistan fikirleşirdi ki, Türkiye ile münasibetleri düzelir, iqtisadi blokadadan çixir, Türkiye de yeqin ki, Azerbaycanin arxasindan çekilecek. Amma son gelişmeler bunun eksini sübut etdi. Türkiyenin resmilerinin Dağliq Qarabağ meselesinde razilaşma olmayanadek Azerbaycanin iradesi eleyhine heç bir qerar vermeyeceklerinin semimi beyanatlar olduğu hiss olundu. Ona göre de, artiq ola bilsin ki, hemsedrler bu defe Madrid prinsiplerine müeyyen düzelişlerle çixiş etsinler.
– O düzelişler neden ibaret ola biler?
– Düzelişler bundan ibaret ola biler ki, beş rayonun boşaldilmasi baş verir ve Ermenistan razilaşir ki, sonraki merhelede Kelbecer ve Laçin da boşaldilsin. Eyni zamanda beynelxalq qüvveler eraziye yeridilir ve Dağliq Qarabağin statusunun da referendum vasitesile bir neçe ilden sonra, meselen, sekkiz, ya on ilden sonra helline razilaşir. Yeni Ermenistani buna mecbur ede bilerler. Amma indiki halda Ermenistan Dağliq Qarabağin statusunun rayonlarin boşaldilmasiyla eyni vaxtda heyata keçirilmesini isteyir. Ola bilsin ki, Ermenistani bu mövqeyindlen çekindirmeye çalişmaq üçün her hansi bir teklif ortaya atilsin.
– Yeni siz ümid edirsiniz ki,bu defeki geliş ve Madrid prinsipine düzelişler Azerbaycanin xeyrine ola biler?
– Men hesab edirem ki, istenilen halda Azerbaycanin mövqeyinden çekinmeyeceyini artiq beynelxalq ictimaiyyet de başa düşüb. Azerbaycan maksimum derecede kompromislere gedib. Onun bundan da geri çekilmesi faktiki olaraq Dağliq Qarabağin itirilmesi demekdir. Onun üçün ABŞ da, diger hemsedr ölkeler de başa düşür ki, Azerbaycan maksimum güzeşte gedib, növbe Ermenistanindir. Ermenistan Dağliq Qarabağin müsteqil dövlet kimi taninmasi ideyasindan el çekmelidir. Bax, ola bilsin ki, bu meseleyle bağli ona tezyiq olunsun.
– Minsk qrupunun ABŞ-dan olan hemsedri Robert Bradkenin üç gün evvelden gelmesi neyle bağli ola biler?
– Mene ele gelir ki, Bradkenin Azerbaycana gelmesi tek Dağliq Qarabağ meselesiyle yox, eyni zamanda ABŞ dövlet katibinin de müeyyen mesajlarini Azerbaycan hökumetine getirmek meqsedi daşiyir. Tekce Dağliq Qarabağ meselesi deyil, Azerbaycanla ABŞ arasinda olan diger meseleler de müzakire mövzusudur. Meselen, Türkiye Ermenistan serhedlerinin açilmasi meselesi, bundan başqa son zamanlar ABŞ-la münasibetlerde yaranan serinlik. Xüsusen de ABŞ-in vitse-prezidentinin Ruminiyada etdiyi çixiş Azerbaycan terefi çox narazi düşüb. «Azadliq» ve «Amerikanin sesi» radiolarinin bağlanmasi, Azerbaycanda söz azadliği ve jurnalistlerin hüquqlariyla bağli meseleler de müzakire edile biler. Mence ABŞ-la Rusiya ve Fransanin mövqeyinde ferqlilik yaranib. ABŞ başqa cür düşünmeye başlayib. Ona göre de, ele meseleler var ki, hemsedrler eyni vaxtda geldikde onlari birge müzakire etmek mümkün deyil. Mehz bu sebebden ABŞ nümayendesi ayrica olaraq evvelceden gelib hemin meseleleri müzakire edib, sonra artiq protokol qaydasinda onlarla birge müzakireye qatilacaq. Hem de evvelceden müeyyen naraziliqlari aradan qaldirmaq meqsedi güdüb.
– Deyirsiniz ki, ABŞ-in mövqeyinde deyişiklikler olub. Söhbet hansi deyişiklikden gedir?
– Bilirsiniz ki, Barak Obamanin hakimiyyete gelmesinden sonra ABŞ-in xarici siyaset kursunda müeyyen deyişiklikler oldu. Azerbaycan antiterror emeliyyatinin feal üzvlerinden biri idi ve Corc Buş adminstrasiyasiyla kifayet qeder isti münasibetleri var idi. Amma indiki adminstrasiya ile evvelki isti münasibetler yoxdur. ABŞ adminstasiyasinin Azerbaycanla bağli mövqeyinde müeyyen deyişikler söz azadliği. demokratiyanin inkişafiyla bağlidir. Eyni zamanda Azerbaycan Türkiyeyle Ermenistan meselesinde Amerikanin gösterdiyi çabalarda onun yaninda olmadi ve buna qarşi çixdi. Çünki bele hesab etdi ki, ABŞ-in gösterdiyi bu fealiyyet sirf olaraq Ermenistanin terefini tutmağa ve regionda öz mövqeyini möhkemletmek prosesinde Azerbaycanin maraqlarini nezere almamaq meqsedi güdür. O baximdan men hesab edirem ki, Bradke ABŞ-in bu meseleyle bağli son mövqeyini nezere çatdirir. Ve men hesab edirem ki, Amerika demokratiya ve söz azadliği sahesinde öz mövqeyini hem de Azerbaycana qarşi serteşdirecek. İstenilen halda men hesab edirem ki, Bradke Azerbaycana mühüm mesajlar getirib. O mesajlarin neden ibaret olacaği onun seferinden sonra belli olacaq.
– Maraqlidir, siz bir terefden ABŞ-in Azerbaycana qarşi mövqeyinin sertleşeceyini, diger terefdense Dağliq Qarabağ meselesinde Azerbaycanin xeyrine güzeştler teleb edeceyini bildirirsiniz…
– Dağliq Qarabağ meselesi başqa, söz azadliği, demokratiya meselesi başqa. Yeni Dağliq Qarabağ Azerbaycanin haqq işidir ve bu haqqi danmaq mümkün deyil. Eger ABŞ bütün senedlerde Dağliq Qarabaği Azerbaycanin erazisi kimi qeyd edirse, bu erazinin Ermenistana verilmesine nece qol qoya biler? Diger terefden Dağliq Qarabağ meselesinin helli eyni zamanda Ermenistan Türkiye serhedlerinin açilmasi üçün vacibdir. Ermenistana tezyiq gösterilmesi sirf Azerbaycana bir kompromiss deyil. Sadece olaraq onlar da gözel başa düşür ki Azerbaycan güzeşt meselesinde sonadek gedib. Üstelik men hesab edirem ki, dünyada sülhün, demokratiyanin berpasi üçün Obamanin gösterdiyi xidmetler ona Nobel mükafati verilmesi üçün kifayet olmadiği halda, bu mükafatla onun boynuna bir minnet de qoyulub ki, bu meselelerde daha sert mövqe tutsun. Ona göre de ABŞ-in Dağliq Qarabağ meselesinin Ermenistanin xeyrine, yeni edaletsiz helline qol qoyacağini düşünmürem.
Qizilgül